Tezli Yüksek Lisans Eğitimi Hakkındaki Değerlendirmelerim ve Özyeğin Üniversitesi Veri Bilimi Tezli Yüksek Lisans Programı Hakkındaki Deneyimlerim

Herkese Merhaba,

Bu yazı ile, uzunca bir süredir aklımda olan ve yazmayı planladığım bir konu üzerindeki fikirlerimi paylaşmak istiyorum. Aslında yazı içeriğini “Yüksek Lisans Yapmak Gerekli midir?” gibi bir eksende kaleme almak istesem de internet üzerinde onlarca nitelikli yorumun olduğunu gördükten sonra bundan vazgeçtim. Yapılan değerlendirmelerin büyük bir çoğunluğuna katıldığımı söylemek isterim.

Yüksek lisans programlarını, tasarımlarını göz önünde bulundurduğumuzda iki farklı şekilde incelemek mümkün. => Tezli veya Tezsiz. Tezli programların yükümlüküleri ile tezsiz programların yükümlülükleri birbirinden farklılıklar göstermekte ve gün sonunda da elde edeceğiniz sonuçların etkileri de birbirinden farklı olmakta. Örneğin tezsiz yüksek lisans sonucunda elde ettiğiniz diploma ile bir doktora programına başvuru yapamazken (lisans sonrası bütünleşik doktora programları hariç), tezli yüksek lisans diploması ile bir doktora programına başvurabilmektesiniz. Bu sonuçtan da çıkarabileceğimiz üzere tezli programların öğrenci üzerindeki çıktılarından en önemlisi de öğrencinin güncel teknikler ve yaklaşımlar ile bilimsel bir araştırma yapabilmesini öğreterek bilime pozitif bir katkı sunması hususunda onu yetiştirmektir. Doktora başvurularında tezli yüksek lisans diploması aranmasının temel mantığının da bu olduğunu söylemek bu bağlamda pek de yanlış olmayacaktır.

Tezli ve tezsiz programlar arasındaki temel farkın ne olduğuna değindikten sonra hayatınıza getireceği yükü de mutlaka değerlendirmek gerekiyor. Özellikle profesyonel iş hayatına devam eden kişiler için tezli programlar akademinin sizden beklentilerini karşılayabilmeniz adına oldukça zorlayıcı olabiliyor. Dolayısıyla yüksek lisans yapma kararı almadan önce mutlaka bu ayrıntıları ve başvuracağınız program için mezuniyet koşullarını gözden geçirmekte fayda var.

Çok basit anlamda temel kavramlardan bahsettikten sonra şimdi benim yüksek lisans sürecinde yaşadığım deneyime geçebiliriz.

Motivasyon

Eğer profesyonel bir çalışansanız ve bir yüksek lisans programına kayıt olup akademik olarak çalışma da yapmak istiyorsanız bunun için bence ciddi motivasyonunuzun olması gerekiyor. Çünkü tezli yüksek lisans “aile baskısı”, “çevre baskısı”, “sürü psikolojisi” vb sebepler ile asla altına girilecek bir yük değil. Motivasyonunuz o kadar baskın gelmeli ki, hem ders aşamasında yaptığınız uzun çalışmalarda hem de tez aşamasında yaptığınız yoğun ve uzun soluklu araştırmalarda yılmayın. Çünkü yoğun iş temposu üzerine bu denli kapsamlı programlara kayıt olmak için yeterince motive olmadığınız da sonuç programdan ayrılmaya kadar gidebiliyor. Çoğu öğrenci tezli programları bu nedenlerden dolayı bırakıyor. Dolayısıyla iş hayatı ile beraber bu yükü çekebilmek için mutlaka güçlü motivatörlere ihtiyaç fazlası ile var.

Peki lisanstan mezun olduktan 7 yıl sonra beni tekrardan öğrenci yapacak ve yoğun iş tempomun üzerine müthiş bir yük ekleyecek olan tezli yüksek lisans yapma kararımda ki temel motivasyon neydi? Yüksek lisans eğitimime başlamadan önce toplamda 7-8 yıldır sektörde bilgisayar mühendisi olarak çalışan biriydim. Türkiye’nin önde gelen IT organizasyonlarında veri mühendisliği, iş zekası, büyük veri çözümleri, yapay öğrenme ve veri bilimi konularında projeler geliştiren bir yazılım mühendisiydim. Veri ambarı sistemlerinde çalışmaya başladığım kariyerim, veri ekosisteminde yapılan teknolojik gelişmeler ile önce büyük veri sistemlerinde belirli bir uzmanlık edinmeme daha sonra da makine öğrenimi temelli uygulamalar geliştirmeye kadar uzandı. Makine öğrenimi ve veri bilimi projelerini geliştirmeye başladığımda daha çok online eğitimler ile kendimi destekleyerek belirli bir aşamaya gelmiştim ancak bulunduğum noktada sorumlu olduğum ürün ve servisleri daha ileriye götürmek için edindiğim bilgi ve yetkinlik asla bana yeterli gelmiyordu. Çünkü dokunduğunuz modellerin hangi veri setlerinde nasıl tepkiler vereceğini anlayabilmek online uygulamalı eğitimlerin çok ötesinde bir yetkinlik gerektiriyordu. Tam da bu noktadan hareketle ve yaklaşık 6 ay kadar da düşündükten sonra tezli bir yüksek lisans programının bana bu konuda katacaklarının, beni istediğim noktaya ulaştırmada oldukça önemli bir şey olacağına ikna oldum ve kararımı vermiş oldum. Buradaki motivasyonum oldukça iyidi çünkü öğreneceğim şeyler, yapacağım araştırmalar günlük hayatta iş yerinde geliştirdiğim projelere de katkı sunacak hatta onları daha da ileri götürmeme olanak sağlayacaktı. Bu motivasyon beni, tezli yüksek lisans eğitiminin hayatıma getireceği yükü göğüsleyebileceğim inancının oluşmasını sağladı.

Okul ve Bölüm Seçimi

Yüksek lisans yapma kararını aldıktan sonra okul seçim fazı benim için çok sancılı olmadı çünkü o dönem çalıştığım şirketin Özyeğin Üniversitesi ile bir anlaşması vardı. Bu anlaşma kapsamında çalıştığım kurumun sponsorluğunda ve zaman konusundaki destekleri ile bu üniversite de tezli yüksek lisansı daha optimum şartlarda şirket desteği ile gerçekleştirebilecektim. Okulu biraz araştırdıktan sonra okul seçiminin de çok doğru bir karar olduğuna ikna oldum ve 2018 yılında Özyeğin Üniversitesi – Bilgisayar Mühendisliği Tezli Yüksek Lisans programına kayıt oldum.

Ders Aşaması

Bölüme kayıt olmadan önce açılan dersleri ve içerikleri de uzunca bir süre incelemiştim. Çünkü klasik bir bilgisayar mühendisliği master’ı yapmak istemiyordum. Temeldeki başlama motivasyonum olan alanları daha net anlayabileceğim ve derinlemesine bilgiler edinebileceğim dersler almak istiyordum. Özyeğin Üniversitesinin esnek müfredatı da bu amaca tam olarak hizmet ediyordu. Dolayısıyla Fen Bilimleri Enstitüsünde, bölüm farketmeksizin açılan ve ilgimi çeken dersleri alabilmemi sağlayan bir alt yapı sunulmuştu. Ben de ağırlıklı olarak Yapay Zeka ve Veri Bilimi konusunda ilerlemek istediğim için 7 seçimlilik dersinin tamamını bu konulardan seçerek aldım. Şunu net bir şekilde söyleyebilirim ki Özyeğin Üniversitesinin akademik eğitimi ve araştırma vizyonu oldukça iyi. Akademik kadrosunun neredeyse tamamı ya doktora için yada doktora sonrasında araştırma yapmak için yurt dışında önemli üniversitelerde bulunmuş kişilerden oluşuyor. Bu durum da haliyle derslerin, projelerin, ödevlerin, sınavların ve araştırmaların oldukça zorlu geçmesine neden oluyor. Bu da ister istemez akademik alt yapınızın gelişmesine neden oluyor. Birçok dersin dönem sonunda, bir makaleye dönüşecek seviyede akademik çıktılar üretiliyor. Bu bağlamda aldığım akademik eğitimden inanılmaz memnun kaldım ve öğrendiğim bir çok şeyi iş hayatında da uygulama fırsatı buldum.

Ders aşamasında aldığım derslerin listesi de aşağıdaki gibidir.

– Mathematical & Statistical Foundations of Machine Learning
– Introduction to Artificial Neural Networks and Machine Learning
– Introduction to Deep Learning
– Deep Natural Language Processing
– Data Mining
– Data Science
– Customer Analytics

Bölüm Değişikliği

Özyeğin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 2019 yılında Veri Bilimi Tezli Yüksek Lisans programını açtı. Ben de bölümün müfredatını incelerken zorunlu ders havuzundaki derslerin tamamını aldığımı ve seçmeli derslerin de çoğunu tamamlamış olduğumu gördüm. Ayrıca Bilgisayar Mühendisliği yüksek lisans derecesinin de uzmanlaştığınız alanı sözel olarak yeterince anlatamadığını düşünerek akademik danışmanım ile de konuyu müzakere ederek bölüm değişikliği kararı aldım ve kayıdımı Veri Bilimi Tezli Yüksek Lisans programına aldırdım. Program değişikliği ile beraber almış olduğum tüm dersler sayılarak kayıpsız bir şekilde geçişim tamamlandı.

Veri Bilimi programı ile ilgili detaylı bilgiye aşağıdaki linki tıklayarak ulaşabilirsiniz.

https://www.ozyegin.edu.tr/tr/veri-bilimi-yuksek-lisans-programi

Özyeğin Üniversitesi Veri Bilimi yüksek lisans programı, hem oluşturulan müfredat ile hem de ders aldığınız akademisyenlerin kalitesi ile cidden çok iyi hazırlanmış. Akademik bilgi seviyenizi çok iyi noktalara getirme fırsatını yakalamanızın yanında modern bilimsel araştırma tekniklerini de çok iyi derece de öğrenebileceğiniz akademik bir program. Özellikle benimle aynı motivasyona sahip bir çok profesyonele fazlaca faydasının olacağını düşünüyorum.

Tez Aşaması

Kağıt üzerinde yüksek lisans mezuniyet yükümlülüklerini incelediğinizde “Yüksek Lisans Tez Çalışması” tek bir satır olarak görünse de, tez bence bir yüksek lisans eğitiminin en az %50’si. Tabi ki bu benim deneyimlerim ile ilgili bi bir öngörü, mutlaka daha rahat bu süreci yönetenler ve götürenler oluyordur ancak çok zor olduğunu ve uzun bir maraton olduğunu söylemek gerekir diye düşünüyorum.

Tez aşamasını 3 temel adımla projelendirmek mümkün.

-Tez Konusunun Belirlenmesi

Tez konusu bir yüksek lisans öğrencisinin daha bölüme kayıt olduğu anda düşünmesi gereken en önemli konulardan bir tanesi. Bu konunun belirlenmediği her günü, olası mezuniyet tarihinizin sonuna rahatlıkla ekleyebilirsiniz. Dolayısıyla çok önemli bir konu. Genel öğrenci davranışı “Ders kısmını bir halledeyim. Tez’e sonra bakarız.” şeklinde olsa da bu davranışın okulu uzatmaktan başka bir şeye yaramadığı açıktır. Ancak öğrencilerin büyük bir bölümünün tez çalışmasını hangi konu üzerinde yapacaklarını belirleyebilmeleri için de belirli sayıda ders almaları ve akademisyen tanımaları gerekliliği de açık konulardan bir tanesidir. Çünkü tez danışmanı belirleyebilmek için hocaları tanımak ve onların çalışma alanlarını anlamak gerekiyor. Bunun için ise en azından bir kaç tane ders alıp bu deneyime ulaşmak mümkün olacaktır. Burada sağlıklı bir karar verebilmek için kendinize 1 veya maksimum 2 yarıyıl süre tanımak, hem çalışılan konuyu belirlemede hem de çalışılacak akademisyeni bulmada yardımcı olacaktır.

Benim burada yaşadığım kendi deneyimim de şu şekilde oldu. İkinci dönemimin sonunda tez hocamı ve tez konumu belirlemiştim ve yaklaşık olarak iki dönem bu konu üzerinde çalışmıştım. Ancak bir iş değişikliği yapmam nedeni ile çalıştığım tez konusunu değiştirmek zorunda kalmıştım. Çünkü çalıştığım tez konusu çalıştığım kurumunun bir ar-ge projesi olacaktı. Doğal olarak tezi çalışırken konu ile ilgili her türlü geliştirmeyi kurum bünyesindeki makineler ve veri ile gerçekleştirmek zorundaydım. Dolayısıyla iş değişikliği ile beraber bu tezi devam ettirme şansım ortadan kalktı ve tekrardan bir tez konusu belirleme sürecine girmiş oldum. Bu gerçekten çok zor ve yıpratıcı bir süreç oluyor. Tez konusu belirlerken bir sürü makale okumanız gerekiyor. Literatüre fazlası ile hakim olmanız gerekiyor ki çalışacağınız alanda pozitif bir katkı sunabilin. İş değişikliğimi takiben bir kaç ay içerisinde tez konumu yeniden bularak tekrardan çalışmalara hızla başladım. Ancak bu bana 2 döneme mal olmuştu.

-Tez ile ilgili teorik çözümün ortaya koyulması

Tez konusu belirledikten sonra yapılması gereken maddelerden biri de yapacağınız tez çalışmasının teorik olarak detaylandırılması. Yani tez olarak ortaya koyacağınız çalışmayı yaptığınız araştırmalar ile beraber neye dönüşeceğini, hangi yöntem ve metodları uygulayacağınızı bunun sonunda ne gibi beklentilerinizin olduğunu raporlamak durumundasınız. Bu yazılacak rapor tezinizi geliştirirken elbette değişebilir, güncellenebilir, eklemeler, çıkarmalar yapılabilir ancak ana hatları ile tezinizin teorik ve pratik çerçevesini çizer nitelikte olmalıdır. Ben bu fazı 1 aylık bir çalışma ile geçmiştim. Çünkü konu belirlerken yaptığınız araştırmalar bu adım için çok büyük bir girdi oluyor. Dolayısıyla konu belirlerken yaptığınız çalışma ne kadar detaylı ise bu fazı geçme süreniz de o kadar kısalabilir.

-Tez çalışmasının üretilmesi ve tez raporunun yazılması

Bu aşamada artık çerçevesini çizdiğiniz çalışmayı danışmanınızın liderliğinde uygulamaya başlıyorsunuz. Uzunca bir süre ortaya koyduğunuz düşünceyi, fikri veya yöntemi farklı parametreler ile gerçekliyor sonuçları not ediyor ve yorumluyorsunuz. Bu noktada danışmanınızın yönlendirmeleri ve yorumları çok kıymetli oluyor. Öyle ki aylarca çalışıp bir sonuca ulaşmayacak yollardan sizleri deneyimleri ve bilgileri ile çıkartıyorlar. Dolayısıyla tez danışmanı ile kurulacak ilişki ve haftalık, aylık progress toplantıları çok ama çok önemli. Gün sonunda tezinizin amacına ulaşıp ulaşmadığına ve akademik olarak yeterli olup olmadığına karar verecek ve sizi jüri karşısına çıkarak kişi danışmanınız. Dolayısıyla geliştirme süreçlerinde olsun tez ile ilgili ikilemde kaldığınız noktalarda olsun danışmanınız ile sürekle irtibatta kalmanız çok önemli. Tez çalışmasının yapılması kadar raporlanması da oldukça önemli bir durum. Çünkü yaptığınız çalışmayı YÖK’ün belirlediği standart bir formatta raporlamanız gerekiyor. Unutulmamalıdır ki yaptığınız tezin en somut çıktısı yazdığınız raporun ta kendisidir. Dolayısıyla olabildiğince standardize, açık, anlaşılır ve iyi bir yazım dili ile yazılmış olması gerekiyor. Yaptığınız çalışmanın uzunluğuna ve kapsamına göre bu raporu yazmakta oldukça meşakkatli bir süreç. Burada benim tavsiyem tezi geliştirme ve sonuçları üretmeye başlandığı anda paralel olarakta bu dökümanı yazmaya başlamak olduğu yönünde. Genel öğrenci davranışı bu işi en sona bırakma yönünde olsa da bu yapılmaması gereken bir davranış. Gün sonunda raporlanmayı bekleyen dev gibi bir içerikle karşı karşıya kalıp aylarca bununla uğraşabilirsiniz. (Bu aşama benim toplam 6-7 aylık bir süremi aldı.)

Diğer Yükümlülükler

Yüksek lisansı yaptığınız üniversiteye göre mezuniyet ile ilgili yükümlülükleriniz değişkenlik gösterebilir. Tezli programlarda genellikle 7 Ders + 1 Seminer + Tez Çalışması mezuniyet için yeterli iken, bazı okullarda tezinizden bir yayın veya konferans kabulü elde etmekte yükümlülüklerden biri olabiliyor. Özyeğin Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsüne bağlı programlarda yayın veya konferans kabulü şartı bulunuyor. Dolayısıyla tezinizi yazıp bitirmeniz mezuniyet için yetmiyor. SCI veya SCIE indeksinde bulunan dergilerde tezinizi makale olarak yayınlamak veya bölümünüzün seçtiği uluslararası konferanslardan tezinizi anlatmak için kabul almak durumundasınız mezuniyet için. Bu şartı sağlamadan tez savunmasına giremediğinizi açık yüreklilikle söylemek isterim. Bu yükümlülük bir çırpıda yazılsa da oldukça uzun ve meşakkatli bir süreç. Bu aşamada ben SCIE indeksli bir dergide yayın yapma yolunu seçerek, yayın yapılacak derginin belirlenmesinden makalenin submit edilmesine kadar geçen sürede yaklaşık olarak üç ay harcadığımı rahatlıkla söyleyebilirim. Bu tarz yükümlülükler tezli yüksek lisans programları için çok zorlayıcı gözüksede birkaç yılınızı verip yaptığınız çalışmaların kalitesini uluslararası standartlara çıkartarak akademik olarak bilinilirliğinizin artmasına katkı sunuyor. Dolayısıyla yazdığınız tezden uluslararası yayın çıkması her şeyden önce bireysel tatmininiz için oldukça önemli. Doktoraya devam edecekseniz ise de harika bir başlangıç olmuş oluyor.

Tez Savunması

Tez savunması mezuniyet öncesinde yapmanız gereken en önemli şey çünkü tezinizi belirlenen jüri önünde başarılı bir şekilde sunamazsanız maalesef bir dönem uzatma daha almanız olası olacaktır. Dolayısıyla tezi geliştirirken ve o süreç içerisinde yapılacak her hamlede tezinizi savunacağınız o 30 dakika hayal edilmelidir. Üniversitenizin dışından da üyelerin bulunduğu bu savunma jürisinde, anlatacağınız her şeye hakim olmanız ve teorik olarak yaptığınız çalışmayı çok iyi anlatabilmeniz sizden beklenen birinci şeydir. İkinci önemli konu da anlatımınız bittikten sonra soru-cevap kısmında jüri üyelerinin sorduğu sorulara doyurucu cevaplar vermeniz olacaktır.

Buraya kadar tezli yüksek lisans hakkındaki genel deneyimlerimi, yorumlarımı ve mezun olduğum bölüm hakkında detaylı bilgileri vermeye çalıştım. Ancak unutulmamalıdır ki seçtiğiniz okul, seçtiğiniz bölüm, çalıştığınız akademisyenler toplamda yaşayacağınız deneyimi değiştireceklerdir ama önemli olan konu başladığınız motivasyonla sürece devam edebiliyor olmanızdır. Yüksek lisans uzun bir maraton koşusu, dolayısıyla kendinden emin ve sürekliliği olan bir performansla yola devam edip bitiş çizgisini görmek mümkün. Bundan dolayı bu maratona başlamadan, somut çıktılarının hayatımıza etkilerini ve motivasyonumuzu tekrar tekrar sorgulayıp öyle karar vermeye çalışmak gerekiyor.

Özetle üç yıl önce başlama motivasyonumu düşündüğümde, süreç içerisinde yaşadıklarımı hatırladığımda ve kazandığım eşsiz akademik alt yapıyı düşündüğümde iyi ki başlamış ve bitirmişim diyorum. Kazandığım akademik vizyon sayesinde iş hayatında yapmaya çalıştığım projeleri veya çözmeye çalıştığım problemleri daha farklı ele alıp değerlendirebiliyorum.

Sonuç olarak, eğer hayatta ki motivasyonlarınız benim bu yazı aracılığı ile anlatmaya çalıştığım şeylere yakınsa yüksek lisans yapmak sizin için de güzel bir seçenek olabilir.